بحثی از کتاب سیر تاریخی مسجد و تحلیلی در مسئله نوظهور آسمانخراشها

بحثی از کتاب سیر تاریخی مسجد و تحلیلی در مسئله نوظهور آسمانخراشها تالیف حضرت آيت الله سید جوادسید فاطمي  دام ظله:
مسجد باید ساده و بی پیرایه باشد
مسجد جایگاه عبادت و زهادت است، تردیدی نیست که تحولات زمان همیشه باید در نظر گرفته شود اما تا جائی که معنویت و سنتهای اولیه از بین نرود، در این زمان که احتمال وقوع جنگ و در پی آن بمباران آبادیها هست اگر کسی مسجدی را بتون آرمه مسقف کند عملش موجه است اما در عین حال سایر جهات معنوی که در مساجد اولیه اسلام بوده رعایت می گردد. و همچنین اگر به عنوان تعظیم شعائر به حسب زمانها تغییراتی در آذین بندی و زیباسازی داده شود و همه اینها منافات ندارد که مساجدی هم به روال صدر اسلام خیلی ساده و بی پیرایه و بی سقف باشد.
 سیمای مسجد در عصر رسول الله(ص)
گزیده ای از دو منبع معتبر شیعه کتاب صلوه جواهر از ص 707 و مصباح الفقیه مرحوم حاج آقا رضا همدانی از ص 702 درباره مسجد: مستحب است مساجد بی سقف باشد بلکه از روایاتی استفاده می شود که کراهت دارد سقف بزنند، عبدا.. ابن سنان از امام صادق(ع) گفت شندیم از آن حضرت می فرمود رسول خدا(ص) مسجدی بنا کرد بالبنه سپس مسلمانان زیاد شدند عرض کردند یا رسول الله اگر امر فرمائید مسجدی قرار دهند، دستور دادند به مساحت مسجد مزبور اضافه شود و دیوار را بالبنه و نصف بنا کردند، سپس باز عده ای مسلمانان زیاد شد عرض کردند یا رسول الله اگر امر فرمائید مسجد را توسعه دهند که توسعه داده شد و دیوارش با نر و ماده بنا شد، تابستان با گرمای شدید رسید گفتند اگر امر بفرمائید سایبانی قرار دهند، فرمود بلی، از تنه ای نخل تیرها نصب کردند و بر روی آنها شاخه و برگ خرما و اذخر انداختند به همین نحو بود تا باران آمد و مسجد داشت چکه می کرد گفتند اگر امر بفرمائید با سقف گل اندودی بپوشانند فرمود(نه عَریشٌ کَعَریشِ موسی ء اَلامرُ اَعجَل مِن ذلِک) (رسیدن اجل سریع تر از اینها است ) باهمین وضع بود و چکه مسجد را تحمل می کردند که رسول خدا(ص) در گذشت و مسجد سقف نداشت و صدوق علیه الرحمه از حضرت باقر(ع) نقل کرده : اول چیزی که قائم ما از آن شروع خواهد داد که مثل عریش موسی قراردهند، و از بعضی روایات کراهت سایه بان هم استفاده می شود .
حلبی از امام صادق(ع) که از آن حضرت سوال شد از مساجد سایبان دار آیا نماز در آن کراهت دارد فرمود بلی، ولیکن امروز برای شما ضرری ندارد(روز تقیه است) هرگاه عدل ظاهر شود خواهید دید که چه می کند، و در کتاب ذکری احتمال داده که تمام مسجد را سایبان قرار دادن یا با سایبان مخصوص، یا در بعضی از شهرها کراهت دارد، و بعضی از فقها ملتزم شده که طلق سایبان کراهت دارد حتی عرش هم بدون حاجت کراهت دارد و با وجود احتیاج عرش مانع ندارد و غیر عرش مکروه است ولو احتیاج هم باشد، مرحوم آیه الله همدانی نتیجه گرفته که بهتر حکم بعدم کراهت عرش مطلقاً داده شود بلی بعید نیست که التزام شود به اولویت ترک آن مادامی که حاجت به آن پیش نیامده برای تَاَسّی به فعل رسول الله(ص) بنص قرآن کریم(لَقَدکانَ لَکُم فی رَسولِ اُسوهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کانَ یَرجوُ اللهَ وَالیَومِ الآخِر وَ ذکَرَ الله کَثیراً )«آیه 21 سوره احزاب» .
صفا و بی تکلفی و بی آلایشی مسجد کوفه هزار و پانصد سال است که بر تارک زمان می درخشد .
در گوشه مسجد دیواره معروف به دکه القضاست که حضرت امیر هر گاه پای آن می نشست مردم می دانستند که امروز حضرت قضاوت خواهد کرد مدعی و مدعی علیه حاضر می شدند و حضرت بین آنها فیصله می داد.
تحول زمان به این است که پنجاه سال پیش رضاخان قلدر کاخ دادگستری تهران را که الگویش دادگستری برلین و لندن بود، بنا کرد و کسی از ترس نطق نکشید آری تحول و پیشرفت زمان اکثراً در خط شیطنت است .
- از حجاج امسال نقل شد که هوای مکه خیلی آلوده بود بلی باید هم چنین باشد محل سعی بین صفا و مروه که فعلاً سرپوشیده است دو میلیون حاجی هر یک باید هفت بار بین آن دو کوه رفت و آمدکنند در صورتی که تا چهل سال پیش آن محل سقف نداشت، همچنین در محوطه رمی جمرات سه گانه فضا باز بود، اما فعلاً سرپوشیده و سقف بتن آرمه زده شده و اعراب در گوشه و کنار آن محل می نشینند و آلوده می کنند و حجاج بینوا باید در زیر همان سقف با ازدحام جمعیت دومیلیونی آیا هوا نباید آلوده شود؟

نمونه محدی سقف
در سال پنجاه و چهار که اینجانب مشرف شده بودم در مسجد خیف نماز خواندم مسجدی باصفا بدون سقف نظیر مسجد کوفه که بحمداله تا حال فرعونی به فکر سقف زدن بر آن نیامده است تا فرداها .. در سال 71 دوباره توفیق تشرف جهت اعمال عمره نصیب شد، متأسفانه دیدیم همان مسجد را نیز خراب کرده اند بدین معنی: کاخی به جای مسجد، درها بسته فقط از آن پنجره های طاغوتی می شد اندرون مسجد را دید، می گفتند:فقط در مراسم مخصوص باز می شود این هم سرگذشت مسجد خیف.
هیچ بعید نیست فردا یک فرعون تازه نفس پیدا شود و بر روی خانه کعبه سقف بزند و کسی نطق در نیاورد عجباً لحم الله این است تحول زمان پیشرفت زمان آیا دست از اصالت بنای کعبه و سایر امکنه برداشت .
اول کسی که به مسجد النبی سقف زد عثمان بود که سقف ساروجی ساده بود. بعد از ایشان مروان با سنگهای منقش مسجد را آذین بندی کرد بعدها خلفای اموی یکی بعد از دیگری مساجد ایران را طبق هوای نفس و فرعونی خود بصورتهایی در آوردند که تا به امروز ادامه داشته و می بینیم در همان روزهای اول پیروان اهل بیت ناراحت بودند حتی نمازخواندن در آنجا را تردید داشتند.
حلبی از امام صادق(ع) نقل می کند : از آن حضرت سوال شد از مساجد سایبان دار آیا نماز در آنجا کراهت دارد ؟ فرمودند بلی، ولیکن امروز برای شما ضرری ندارد(روز تقیه است) هرگاه عدل ظاهر شود خواهید دید که چه می کند و صدوق علیه الرحمه از حضرت باقر نقل کرده اول چیزی که قائم ما از آن شروع خواهد کرد سقف های مساجد است که خواهد شکست و فرمان خواهد داد که مثل عریش موسی قرار دهند و این جمله ای است که رسول خدا فرمود : آنگاه که مسجد جهت گرمای آفتاب سایبانی از تنبه های نخل و شاخه های برگ خرما و اذخر داشت باران آمد و مسجدی داشت چکه می کرد گفتند : اگر بفرمایید مسجد را با سقف گل اندودی بپوشانند فرمود : نه عَریش کَعَریش موسی، اَلامرُ اَعجَل مِن ذلِک(رسیدن اجر سریعتر از اینهاست) با همین وضع بود که رسول خدا(ص) درگذشت و مسجد سقف نداشت «کتاب صلوه جواهر صفحه 707»
مخفی نماند که امروز تأسی از عمل رسول الله(ص) در نداشتن سقف مسجد دو مشکل را نیز حل می کند : 1- مشکلی که در اثر کثرت جمعیت و آلودگی هوا 2- ایمنی از آسیب زلزله های احتمالی که همیشه در کمین است.
لَقَد کانَ لَکُم فی رسُولِ الله أسوهٌ حَسَنَه لِمَن کانَ یَرجُوااللهَ وَالیَومِ الآخِر وَ ذَکَراللهَ کثیراً
مسلماً برای شما در زندگی رسول الله سرمشق نیکویی بود . برای آنها که امید بر رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند.
« آیه 21 سوره احزاب »
دیوار مسجدالنبی به بلندی قامت یک انسان بود.(تقریباً 180)
مسجدالنبی سقف نداشت . بنا به قاعده اسوه سقف زدن بر مسجد روا نباشد مگر در ضرورت(وَالضَّرورات تُقَدّرُ بِقَدرِها)
در طرح نمونه (نقشه 10) سقف مسجد بقدر ضرورت است : در مواقع عادی سقف باز می شود. پنجره های بین میله ها کشیده شده است مسجد کاملاً بی سقف و نمونه مسجدالنبی می گردد.
در مواقع سرما باد و باران سقف بسته و پنجره ها نیز بین میله ها قرار
می گیرد و مسجد کاملاً پوشیده است ارتفاع بنا دراین حالت فقط سه متر می باشد. طبقه آنچه در کلام معصومین علیهم السلام «درباره ساختمان است»ج76 بحارالانوار باب سکنی در اسلام»
آنچه از منابع یاد شده استفاده می شود سقف زدن به مسجد روا نباشد.
فقهاء عظام حداقل قائل به کراهت شدید و بعضی حرام دانسته اند مگر ضرورت اقتضاء کند .
در سابق ممکن نبود که در زمستان به مساجد سقف بزنند و در تابستان بردارند اما امروز با وسایلی که در دست است و با یک دکمه سقف باز و بسته می شود .
باید قاعده ضرورت رعایت شود بعضی را باور اینست که امروز جائز نیست مساجد جدیدالبناء مسقف باشد مثل سابق بلکه طبق قاعده اَلضّرورات تُقَدرُ بِقَدَرِها باید با سقف سیاری که بشود فقط در مواقع ضروری از آن استفاده کرد و پس از رفع ضرورت مسجد به حالت مسجد النبی که سقف نداشت در آید.(نقشه 10 و 11)
در طرح یادشده در خصوص سادگی بنای مسجد به هیچ وجه ضدیت و منافاتی با وضع مساجد گذشته و مساجدی که در حال حاضر بنا می شود نیست چه اینکه تحولات زمان همیشه باید در نظر گرفته شود در این زمان که احتمال وقوع جنگ و در پی آن بمباران آبادیها هستند اگر مسجدی را با بتون آرمه مسقف کنند عملی است موجه .
و همچنین اگر در بنای مسجد تزئیناتی به کار می رود یا علامتها و نشانه هایی جهت جلب توجه مردم به مسجد کار گذاشته می شود و همه اینها به قصد تعظیم شعائرالله تعالی باشد باز موجه است که در بیان معصوم است: انمالاعمال بالنّیات در عین حال چه مانع دارد که مساجدی هم به روال صدر اول اسلام خیلی ساده و بی پیرایه و بی سقف باشد چنانچه در نقشه ملاحظه می کنید.(نقشه 10 و 11)
وَیَکرُهُ تَعلیتها، کراهت دارد بنای مسجد بلند باشد
تا با سنت عملی رسول الله(ص) مخالفت نشود زیرا دیوار مسجد رسول الله(ص) به اندازه قامت بود و برای اینکه مشرف به عورات مردم نباشد اگر کسی به قصد اذان بالای دیوار مسجد رفت، و برای اینکه در روایاتی از بنای فوق هفت یا هشت ذراع نهی شده است، روایات مربوطه در صفحه 149 ج 76 بحارالانوار باب السُکنی فی الاسلام است، آنچه از آن روایات و عمل رسول خدا(ص) درباره مسجد و کلمات اهل بیت(ع) استفاده می شود این است که آن حضرات(ع) آیه کریمه : (اِنَ اَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاس لَلذّی بِبَکهَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلعاَمین) «سوره آل عمران » را محور کلماتشان قرار داده و خانه کعبه را الگو، چه برای مسجد و چه برای خانه ای مسکونی گرفته اند، در روایتی به طور صریح امام باقر(ع) می فرماید : شایسته نیست به کسی که بنای خود را از کعبه بالاتر برد(لایَنبِغی لِاَحَد اَن یَرفَعَ بَنائَه فَوقَ الکَعبَهَ) از علل شرایع به نقل بحارالانوار ص 60 جلد 99، و بنای اولیه کعبه هفت ذراع بوده است ص 63 ج99 بحارالانوار
از مسائل مستحدثه : کثرت جمعیت و به دنبال آن مسئله آسمانخراش ها و مشکل مسکن و مسائل دیگر است
که به حمدالله فقه غنی ما مسلمانان در آستین خود به هر مسئله جواب و برای هر مشکلی راه حلی دارد، در قرآن کریم آیاتی است که در روز نزول آن مبهم و مجمل می نمود بعدها به واسطه تحول زندگی و تنویر افکار پرده از روی اجمال آن آیات برداشته شد و یا خواهد شد از جمله آیه فوق است:اِنّ اَوّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلناس ... تا کثرت جمعیت به حد کنونی نرسیده بود از ابعاد و مفاهیم آیه کریمه غفلت می شد، بهتر بگوییم نیازی نبود که راجع به خانه سازی الگویی داشته باشیم، زمین زیاد و تعداد انسانها کم، لذا هر کس در هر جا لانه و کاشانه ای می ساخت و احتیاجی نبود که حتی یک طبقه به خانه اش اضافه کند.
تا هفتاد هشتاد سال پیش ساخت خانه در شهرهای ایران یک طبقه بود، کسی جرأت نمی کرد بالا خانه بسازد، مورد اعتراض همسایه ها واقع می شد و از مراجع وقت که می پرسیدند جواب خلاف احتیاط است می شنیدند و بعضی از آقایان به استناد بعضی از آیات و روایات مربوط حرام می دانستند، تا این اواخر در شهرستان ورامین معروف بود که اضافه کردن طبقه بالا عمر آدم را کم می کند لذا کمتر دیده می شد که کسی بالا خانه بسازد.
در زمان طاغوت رضاخانی آرام آرام مردم به ساختن طبقات بالا دست یازیدند و آن روز هم کلمه حرام و حلال یا مثل کلمه خلاف احتیاط کهنه می نمود لذا اکثر مردم خودسرانه دست به ساختن خانه هایی کذایی زدند و قبح مسئله برطرف شد بعد از انقلاب هم جمهوری اسلامی با وضع موجود روبرو گشت به حکم الضرورات تبیح المحذورات و با در نظر گرفتن کثرت جمعیت با وضع کذائی موافقت نشان داد و احتمالاً به استناد روایاتی چون مضمره یا مرسله از کتاب دعائم اسلام به نقل مرحوم صاحب جواهر اعلی الله مقامه(در کتاب صلح ص 462) جواز ساخت چند طبقه را تصویب نمود .
روایات این است : عنه صلوات الله علیه، سوال شده که مردی بنای خانه اش را بلند می کند و همسایه اش را از رسیدن آفتاب مانع می شود ؟ فرمود حق اوست و این از آن ضررها نیست که همسایه اش از او مانع شود و من دوست ندارم تا موقعی که نگاهی از او به آنها نباشد، و در مسالک گفته حرام نگاه کردن بر همسایه است نه بنای مشرف به همسایه و در تذکره گفته انسان می تواند در ملک خود به هر نحو که خواست تصرف کند اگرچه مستلزم اشراف هم باشد بر همسایه، یا موجب تاریکی خانه او باشد و آنچه ممنوع شده اشراف است نه بلندی بنا که از آن می شود مرتکب اشراف شد، اما آیا این وضع ادامه خواهد داشت یا بنا به قاعده : اَلضَّرورات تُقَدرُ بِقَدَرِها، وقتی اضطرار برطرف شد و راه حل بهتری پیدا شد، مراجع مربوط و صلاحیتدار نظرشان چه خواهد بود باید منتظر شد.
اما مسئله بناهای بلند و به اصطلاح آسمانخراشها :
اخیراً در رسانه های گروهی اظهار ندامت عده ای از طراحان آسمانخراشها شنیده شد که می گفتند ما فقط سکنای انسانها را در نظر گرفتیم و از سایر خواسته ها و نیازهای طبیعی او غفلت کردیم و اینک انسانهای اشرف مخلوقات بمانند موریانه لابلای آهن و گچ و سیمان لول می خورند و بهترین ساعات عمر خود را این چنین به نحو نامطلوب از پله ها یا آسانسورها در حال بالا و پایین رفتن می گذرانند و این نتیجه خطا و اشتباه ما است ما عذر تقصیر به درگاه خدای متعال می آوریم از این بدعی که گذاشتیم و دنیا کورکورانه پشت سرما به سرعت در حرکت است و هر روز آسمانخراشی است که در همه جای دنیا مثل قارچ می روید و فضای زندگی را با قیافه های خشن و غاصبانه خود پر کرده و محیط زیست را بر انسانها تنگ می کنند .
راستی چقدر نازیبا بلکه وحشتناک می شود وقتی دو سه دستگاه آسمانخراش در کنار هم قرار می گیرد. ما غفلت کرده ایم از اینکه انسانها به موازات نیاز به مسکن نیازمند منظره های طبیعی محیط زیست نیز می باشد.
چه زیبا بود چشم انداز ستیغ کوههای اطراف و این عمل ما آنها را از این حق مشروع از دیدن این تابلوهای زیبای طبیعی که حق هر همشهری است محروم کرده .
آلودگی هایی که به تدریج در محیط زیست انسان ایجاد می شود وزش بادها است که آنها را می راند و عفونت محیط را می زداید و این بناها مانع جریان بادها شده است .

در کریمه ای 164 سوره مبارکه بقره از عوامل مدیریت ربوی جریان بادها را شمرده است(وَ تَصریفِ الریاح) امام ششم در حدیث معروف مُفَضَل در این خصوص چنین می فرماید: توجه ترا ای مفضل جلب می کنم به منافعی که در باد هست، نمی بینی اگر چندگاه باد نوزد موجب حدوث امراض می شود، نفسها می گیرد، بیماری بیماران رو بشدت می گذارد، میوه ها فاسد می شود، بقول و سبزیها متعفن می گردد و مادۀ وبا و طاعون در بدنها و آفت در غلات پدید می آید.بنابراین معلوم شد که وزیدن باد از حسن تدبیر خالق عباد است، (فرازی از حدیث معروف) در اینجا گفتنی زیاد است که در خلاصه طرح شهرک محمدی(ص) و علوی (ع) بر اساس آیات و روایات نوشته شده است و بیاری خدای بزرگ در فرصت مناسب نیز مشروحاً عرضه خواهد شد انشاء الله در طرح نامبرده حداقل زمین برای هر فرد عیالمند صدمترمربع تعیین شده با التزام به داشتن چند درخت سرسبز که در مجموع فضای سبز مجتمع تأمین می گردد و مفهوم آیه 35 کریمه : (وَیا اَدَم اُسکُن اَنتَ وَ زَوجُکَ الجَنَّه) سوره مبارکه بقره تحقق نسبی پیدا می کند، جنّت باغستانی است که با شاخه و برگ درختان پوشیده شده است .
حق مشروع و طبیعی هر انسان است که صبح و شام منظره زیبای طلوع و غروب آفتاب در منظر او قرار گیرد، آسمان را با اخترانش و حرکت منظم آنها را که در مقابل دیدگاه او رژه می روند ببیندو به این مأموریت دارد، (قُل اُنظُروُا ماذا فی السَّماوات)101 سوره یونس

مطالب مرتبط